Paul Schenderling presenteerde onlangs het boek “Er is leven na de groei “- dat hij met het schrijverscollectief Postgroei heeft geschreven – aan een publiek van zo’n 150 mensen in boekhandel Broese in Utrecht. Marlou Duchâteau van de Jonge KlimaatBeweging leidde de avond en Grootouders ambassadeur Hans Opschoor zat in het panel.
Container
Schenderling begon met het beeld van de container. Als symbool voor de 32.000 ton spullen die jaarlijks wordt geïmporteerd. Praktisch alles wat door onze handen gaat, komt uit een container.
Leidt handel tot een verzadigingspunt? Nee, want de Jevons paradox laat zien dat efficiencyverhoging tot meer productie en meer handel en consumptie leidt. De verbrandingsmotor vroeg om benzine, de winning van olie maakte dat mogelijk en leidde tot een vicieuze cirkel van meer auto’s en meer benzine en van zwaardere auto’s en meer gereden kilometers en nog meer benzine.
Consumptie
We zitten gevangen in een structuur van consumptie die tot meer consumptie leidt en iedere generatie weet niet beter dan dat het niveau van consumptie dat bij geboorte aanwezig was, normaal is.
Alleen door veel minder te consumeren kunnen we echt uit de klimaatcrisis komen. De ecologische voetafdruk van de 10% rijkste mensen op aarde, waartoe ook de meeste Nederlanders behoren, is meer dan 3 keer groter dan verantwoord. De voetafdruk van de rijkste 1 % is nog schrikbarend veer groter. Maar ook de meeste Nederlanders zullen dus moeten consuminderen. Doen we dat niet dan zal de milieuwinst van groene energie voor een groot deel weer ongedaan worden gemaakt door consumptiegroei volgens de Jevons paradox.
En ook al lijkt de CO2-reductie in Nederland goed af te nemen, door de import ( lees containers) is de daling veel kleiner door de CO2 die bij productie elders is vrijgekomen.
Groene groei lost het probleem niet op omdat milieuschade op andere terreinen (water, biodiversiteit, chemie) de winst van het terugdringen van broeikasgassen tenietdoet.
Van belasting op arbeid naar belasting op consumptie
Schenderling heeft hoop op gedragsverandering doordat de European Values Survey van 2017 laat zien dat in Nederland een verschuiving te zien is van het belang dat gehecht wordt aan materiële waarden in de richting van ‘post-materiële’ waarden. Dat biedt ruimte voor een andere benadering. Schenderling noemde verschuiving van belasting op arbeid naar belasting op consumptie, het toekennen aan burgers van klimaatdividend, het versterken van bestaanszekerheid en de mogelijkheid van arbeidstijdverkorting en tijd voor een bijdrage aan sociale doelen. Schendeling bepleitte dus een einde aan de ‘groei om de groei’ en een beweging naar Just Enough consumptie. Koop niet meer dan je nodig hebt en wees kritisch op wat je nodig hebt.
“Klimaatbeweging naïef”
Panellid Ewald Engelen was het in hoge mate eens met Paul Schenderling. Hij verwees naar Degrowth-goeroe Jason Hickel. Engelen noemde de klimaatbeweging naïef. Groene bourgeois kijken neer op de vakbeweging en gewone werkende mensen. Naast protest is macht nodig en daarvoor moet het stakingswapen worden ingezet. Hoe deze rood-groene revolutie verder van de grond gaat komen, bleef onduidelijk.
Wat is een goed leven?
Merlijn Twaalfhoven stelde zichzelf als kunstenaar heel ander vragen. Wat is een goed leven? En hoe bevorderen we gemeenschapszin? Na de scheiding van kerk en staat ontbreekt het aan waardenbewakers. De staat heeft de maatschappij overgelaten aan de economie. Het zou goed zijn te experimenteren, bijvoorbeeld met het beeld van een straat zonder auto’s. Hoe zet ons dat aan het denken. Durven we het aan om de provincie als experimenteerruimte te benaderen?
Groene groei niet mogelijk? Of toch wel?
Hans Opschoor bracht, als milieu-econoom, in herinnering dat de bezorgdheid van de internationale gemeenschap over milieuvervuiling en over klimaatverandering in het verlengde daarvan, begonnen is met de VN conferentie van Rio in 1992, de zogenaamde Earth Summit.
Er was grote overeenstemming tussen de panelleden dat het huidige economische stelsel met zijn fixatie op economische groei vervangen moet worden. Wel nam Opschoor enige afstand van de stelling dat groene groei niet kan bestaan. Ook al is het tijdelijk, toch acht hij het wel degelijk mogelijk om groei te combineren met verlagen van de milieudruk. Maar verandering van het economisch stelsel is ook volgens hem noodzakelijk. Het streven naar economische groei dient te worden vervangen door daadwerkelijk inzetten op bevordering van “brede welvaart”, zoals ook betoogd wordt in het manifest Nieuwe Economie Nu! van het Platform voor Duurzame en Solidaire Economie.
