Auteur: Prof. dr. Hans Opschoor (ambassadeur Grootouders voor het Klimaat)
Al sinds 2013 zegt Nederland zogenaamde fossiele subsidies te gaan afbouwen. Het had allang gebeurd moeten zijn, maar nee, dus. Acties van o.a. Milieudefensie en Extinction Rebellion bleven dit de instanties onder de neus wrijven. Begin oktober 2023 werd een motie aangenomen in de Tweede Kamer die de regering vraagt scenario’s op te stellen voor het afbouwen van al die fossiele subsidies. In diezelfde maand kwamen het Centraal Plan Bureau en het Planbureau voor de Leefomgeving met een rapport uit.
Transitie naar echt groene economie
Fossiele subsidies remmen fossiel energieverbruik en emissies niet, maar stimuleren die juist; ze belemmeren de transitie naar een echt groene economie. Het internationale klimaatverdrag van Parijs (2015) wil financiële stromen een hefboom laten zijn om de economie op een pad te krijgen naar lage broeikasgas-emissies en klimaatbestendige ontwikkeling.
Dat vraagt om een brede definitie van wat met ‘subsidies’ wordt bedoeld, het vraagt om een beleid dat de ware sociale ecologische en sociale kosten van productie en consumptie in de prijzen laat doorwerken zodat het de vervuiler is die betaalt, het vraagt om stimulering van innovatie (waarvoor het geld voor die foute subsidies na hun afbouw mooi kunnen worden ingezet). En als die innovatie onvoldoende helpt, zal het nodig zijn dat sectoren op productieprocessen in hun emissies worden geremd: selectieve krimp. Afschaffen van fossiele subsidies is noodzakelijk, maar niet voldoende. Het helpt wel, en flink ook.
Planbureau’s stellen vragen
Hoe omvangrijk die fossiele subsidies zijn, hangt ervan af hoe breed je dat begrip trekt en welke rekenmethodes je hanteert. Neem je naast directe (aan energieverbruik en emissies) subsidies ook allerlei indirecte steunvormen mee (zoals belastingvoordelen, exportkredietgaranties, eigen overheidsinvesteringen, dan kan het bedrag snel oplopen. De ramingen liepen op van zo’n 4,5 miljard (per jaar) tot boven de 45; de planbureaus komen tot 13,5, maar nemen lang niet alles mee in dat getal, en ze hebben een nogal specifieke rekenmethode. Al die miljarden zou je ook anders kunnen besteden.
Maar de planbureaus vragen om nog eens nadenken: ondersteunt afschaffing van regelingen de energietransitie? Hoe kan die steun worden gemaximaliseerd? Ze berekenen een “klimaatbeprijzingstekort” (een wat moeilijk woord voor de ‘subsidies’ die feitelijk worden genoten) op basis van schattingen van de nu niet in de prijzen zittende schades door emissies van broeikasgassen, ramingen dus van de zogenaamde ‘externe kosten’. Ze hanteren daarvoor een geschatte CO2-prijs die de externe klimaatkosten ‘pakt’, van Euro 130 per ton. Of dat werkelijk alle kosten pakt, is de vraag – men geeft toe dat die ramingen moeilijk zijn.
Beargumenteerd kan worden dat er al gauw kosten buiten beeld blijven – vooral toekomstige schades die door discontering perspectivisch worden verkleind in veel van dit soort rekenarij. Een hogere gekozen waarde zou die al snel tot een hoger geheel aan fossiele subsidies leiden.
Maar geen uitstel van de aanpak
De benadering van de planbureaus is theoretisch ten dele juist, maar heeft een aantal problematische kanten. Vragen om meer van dit soort van rekenarij en de discussies die daardoor zullen ontstaan, kunnen al gauw leiden tot vertraging in de beleidsontwikkeling.
Natuurlijk moet je verstandig handelen en misschien over sommige voorstellen nog eens nadenken. Maar uitstel van de aanpak kunnen we niet hebben in het licht van de Parijse doelen en van die inzake de realisatie van (netto-)nul emissies. Noch het opstellen van scenario’s voor de afbouw, noch de in die scenario’s op te nemen opties voor daadwerkelijke stoppen op fossiele subsidies moet(en) vertragingen oplopen.
Make it greener, Make it cleaner, Make it last, make it fast – And do it now, now, now!
Bronnen (downloadbaar):
CPB en PBL (C. Brink, A. Trinks, H. Vollenbergh, P. Zwaneveld) 2023. Afschaffing van Fossiele Subsidies: eerder een hersenkraker dan een no-brainer.
L. v.d. Burg, N. de Pater, 2020. Past Time for Action (Milieudefensie)
WRR 2023. Rechtvaardigheid in het Klimaatbeleid.. WRR-rapport no. 106
