Niet Het Einde Van De Wereld

Waarom wij de eerste generatie zijn met perspectief op een duurzame planeet.

Tjonge, wat staat daar veel in. Het wordt dan ook best wel een lange recensie: maar blijf lezen! Vooral heel veel data en de analyse daarvan, zonder dat het vervelend wordt. Gerangschikt in heldere grafieken. Duidelijk wordt dat Hannah Ritchie een goede data-analist is. Maar soms zo veel data dat je vaak even moet terugbladeren wat er op vorige bladzijdes ook al weer stond. Het krachtige van het boek is dat het zich niet bezighoud met op zichzelf staande items, maar ook met verschillende onderwerpen. Tenslotte heeft alles met elkaar te maken. Luchtverontreiniging, klimaatverandering, ontbossing, voedsel, biodiversiteitsverlies, plastic in de oceanen en overbevissing komen speciaal aan de orde. Het leest goed, en is mooi (maar niet compact) geschreven.

Het boek begint met inleiding waar de schrijfster vertelt over haar motivatie om dit boek te schrijven, haar angsten, onzekerheden, die langzamerhand omdraaiden in een actieve wetenschappelijk carrière.

Dan volgt een hoofdstuk over duurzaamheid. Twee beschrijvingen er van. Kort door de bocht:

Duurzaamheid: is het goed voor de aarde op dit moment?
Duurzaamheid: is het goed voor toekomstige generaties.

Het eerste deel wordt verwoord, weer kort door de bocht: ‘we hebben het nog nooit zo goed gehad’. Met een beschrijving van een aantal aspecten waarop verbetering wordt waargenomen, weer door feiten weergegeven: kindersterfte, moedersterfte, levensverwachting, honger, onderwijs, armoede geven een verbetering te zien.

Luchtverontreiniging, het is niet goed, veroorzaakt nog steeds veel sterfte, maar er is al een verbetering vergeleken met eerdere periodes.
Klimaatverandering, CO₂ emissies, nog steeds stijgend. Maar citaat: “Er bestaat hoop dat er weldra geen inruil meer zal zijn tussen een forse energieproductie en een kleine koolstofvoetafdruk: we zullen een welvarend leven kunnen leiden zonder het klimaat om ons heen te veranderen”. Oei, bij het lezen ervan begin ik te hopen dat er in de rest van het boek duidelijkheid over komt. Er daar ben ik enigszins in teleurgesteld. Klimaatrechtvaardigheid betekent voor mij ook dat het rijke Westen best het een en ander zou mogen inleveren. De veroorzakers van de klimaatverandering hebben die verantwoording voor die delen in het globale zuiden die weinig hebben bij gedragen aan de CO₂ uitstoot, maar die wel als eerste de effecten er van merken.
Ontbossing, vergeleken bij eeuwen geleden lijkt het inmiddels minder te zijn. Vind ik niet zo’n sterk argument.
Biodiversiteitsverlies, De afgelopen eeuw zijn de uitstervingsverschijnselen versneld gestegen. Maar er is een weg voorwaarts zodat mens en dier beide kunnen floreren. Benieuwd naar het vervolg.
Plastics in de oceanen en overbevissing geeft een probleembeschrijving, die net als bij vorige items nieuwsgierig maakt naar het vervolg.

Twee ideeën die onze problemen niet zullen oplossen zijn je te richten op overbevolking, het lijkt er op dat zich in de toekomst een stabilisatie zal optreden. En ook ‘krimp’, de auteur is wel geporteerd van economische groei. Maar daarover word tin de wetenschappelijke wereld ook anders over gedacht. Nu dus maar naar het tweede deel van de duurzaamheidsgedachte.

Maar daar beginnen de volgende hoofdstukken niet mee.

Luchtverontreiniging

Eerst is er weer een, nu veel uitgebreider, blik in het verleden hoe erg het is geweest en wat er allemaal goed is gegaan. Voorbeelden de luchtverontreiniging in Beijing en Londen. Verder: verbranden van kool, zure regen, ozon. En dan leven we in de schoonste lucht tot nu toe. Maar nog steeds te veel doden door luchtverontreiniging, maar het sterftecijfer daalt. Daarna komen de adviezen voor het tweede deel van de duurzaamheidsgedachte. Ik geef dat aan in bullets, iedere bullet wordt uitgebreid beschreven.

Schone brandstof om te koken
Stoppen met gewasverbranding in de winter
Schone auto’s ; minder rijden meer fietsen en lopen, of openbaar vervoer
Ruil fossiel in voor duurzame bronnen en kernenergie.

De veiligheid van de energiebronnen wordt uitgedrukt in het sterftecijfer. Dat is me wat te antropocentrisch. Ik mis een analyse van de veiligheid van opslag van kernafval, waar we tenslotte heel veel volgende generaties mee opzadelen.

Klimaatverandering

Weer een analyse van het verleden om mee te beginnen. Opvallend is dat de schade van natuurrampen wordt uitgedrukt in aantal omgekomen mensen. Weer een antropocentrische gedachtengang. Ik denk bijvoorbeeld aan de miljoenen dieren die alleen al in Australië door branden (klimaatgerelateerd?) omkwamen. Dat is een analyse die ik toch wel erg mis. Maar wel een heldere analyse van de verschillende energiebronnen in het verleden en de verandering daarin. Ook een heldere beschrijving van de cumulatieve CO₂ emissie. En we zijn met betrekking tot de koolstofvoetafdruk gekomen tot een vermindering ten opzichte van onze grootouders. Maar daar heb je minder aan wanneer de CO₂ concentratie in de atmosfeer nog steeds zodanig stijgt dat de mondiale temperatuur stijging groter lijkt te worden dan de in Parijs afgesproken stijging. Ondanks haar waardering voor kernenergie toont ze ook aan dat dit wel de duurste oplossing is. Daar zit enige tegenstrijdigheid in.

Maar hoe komen we er uit? Een kwart van de mondiale uitstoot is voedselgerelateerd, driekwart via energie en industrie.

Energie: over naar duurzame energie
Transport: over naar elektrische aandrijving en innovatie van langeafstandsvervoer
Voedsel:

Eet minder vlees en zuivel, met name rundvlees, plantaardig voedsel is beter voor het klimaat
Gebruik de meest efficiënte landbouwmiddelen
Reduceer overconsumptie en verminder voedselverspilling
Zorg dat de kloof tussen de landen met betrekking tot landbouwopbrengsten vermindert

Bouwmateriaal: verminder de koolstofvoetafdruk van de cementproductie
Hang een prijskaartje aan CO₂

Klimaatadaptatie, hoe passen we ons aan aan klimaatverandering?

Haal mensen uit armoede (helemaal mee eens)
Verbeter de weerstand van gewassen tegen droogte, opwarming en overstromingen
Pas je levensomstandigheden aan om met hitte om te gaan. Hier mis ik een analyse van vergroening van steden. Het verschil tussen bebouwd gebied en omliggend land kan oplopen tot vele graden.

En het hoofdstuk eindigt met een serie items waar je je niet erg druk om zou moeten maken. Kleinigheidjes zoals bijvoorbeeld: Oude gloeilampen vervangen door spaarlampen, apparatuur op stand-by laten staan etc. Het zal op individuele basis wel waar zijn in vergelijking met de rest van je gedrag, maar collectief zal het toch wel wat opleveren. En zo staat het ook niet in onze nieuwste flyer.

Ontbossing

Meer dan een derde deel van bos in rijke landen is in de loop van de tijd al verdwenen. Toch blijft het een probleem. Ontbossing heeft vrijwel uitsluitend te maken met landbouw, grootste aanjager is rundvlees. Tweede categorie is oliegewassen gedomineerd door soja en palmolie. De nummer drie pulp- en papierindustrieën. Wat te doen?

Eet minder vlees -vooral rundvlees
Verbeter gewasopbrengsten
Rijke landen moeten armere landen steunen bij het verminderen van houtkap

Voedsel

Wederom een duik in het verleden, waaronder o.a. de uitvinding van kunstmest via het Haber-Bosch proces om stikstof te binden. Maar daarnaast, misschien ook daardoor, hebben we een ondoelmatig systeem gecreëerd. We voeden vooral auto’s en vee. En eiwit inname voor de mens via vlees is zeer weinig efficiënt. En de helft van bewoonbaar land wordt gebruikt voor landbouw. We moeten een meer duurzaam voedselsysteem ontwerpen:

Verbeter wereldwijd de gewasopbrengsten
Eet minder vlees, vooral rund- en lamsvlees, de milieu-impact getoond in duidelijke grafieken op (broeikasgas, landgebruik, zoetwatergebruik en eutrofiëring) is overduidelijk.
Door een overstap naar een plantaardig eetpatroon kan het gebruik van landbouwgrond met 75% worden gereduceerd.

Het hoofdstuk vervolgt met een aantal voorbeelden met betrekking tot alternatieve vervanging van vlees en zuivel. Verder weer dingen waar we ons niet druk over hoeven te maken: Lokale producten, niet altijd effectief qua milieu-impact en biologisch voedsel niet altijd beter voor het milieu.

Het eindig met een stukje: Hoe zou de wereld m.b.t. voedsel en de productie daarvan eruit zien als we de adviezen van Hannah Ritchie zouden opvolgen. Heel leuk om te lezen.

Biodiversiteitsverlies, bescherming van de natuur

Vanaf het zich over de aarde verspreiden van de homo sapiens verdwenen de grote zoogdieren. Daarna volgden ook andere soorten, ontbossing, landbouw waren een belangrijke oorzaak. De mens met zijn vee neemt nu de belangrijkste plaats in. De snelheid van het verdwijnen van soorten is groter dan bij vorige uitstervingsgolven. Overexploitatie en landbouw spelen de dominante rol. Dat is zorgelijk, maar de auteur meldt lichtpuntjes. Natuur komt weer terug in vele gebieden, in Europa spreekt ze zelfs van een comeback. Dingen waar we ons nog zeker drukker om moeten maken om verdere achteruitgang te voorkomen:

Gewasopbrengsten verhogen, dan is minder landbouwgrond nodig
Einde aan ontbossing
Minder vlees eten, onze behoefte aan vee reduceren
Doelmatigheid van chemische stoffen zoals kunstmest en pesticiden verbeteren, maar niet elimineren.
Mondiale klimaatverandering afremmen
Verminderen van plastic toevoer naar de oceanen.

Ik mis een analyse van de zoete wateren. Met name de Europese Kaderrichtlijn Water verdient zeker hier aandacht. Lidstaten mochten hun eigen doelen stellen, wat betreft de ecologische toestand. Maar dat moet dan wel in 2027 gehaald worden. Nederland bungelt Europees wat betreft waterkwaliteit in de onderste regionen.

Plastic in de oceanen

Mooi hoofdstuk over plastic (best wel een zinvol product voor verscheidene doeleinden: o.a. verpakking, medische toepassingen etc.). De beschrijving van plastic soep in de oceanen en het voorkomen daarvan geeft een mooie rol aan de Ocean Clean Up en de Interceptor van het bedrijf van Boyan Slat.

Maar ondanks recycling zal er op den duur toch afval ontstaan. Dat wordt helaas nog aanzienlijk gedumpt in andere landen. Wat te doen:

Investeer meer in afvalbeheer
Meer samenwerking en innovatie van de industrie
Strenger beleid m.b.t. plastic in de visserijsector (een aanzienlijk deel van de plastic vervuiling komt daar vandaan)

Minder druk maken om plastic rietjes, af een toe een plastic zakje kan geen kwaad en stortplaatsen zijn vaak niet zo erg als ze lijken. Mits ze goed worden aangelegd en beheerd.

Ik mis een analyse van plastics van recent plantaardige oorsprong en/of het gebruik van composteerbaar plastic.

Overbevissing

Veel voorbeelden van overbevissing en reguleren daarvan. Goed voorbeeld van de walvisjacht en het herstel van bepaalde soorten. Een derde deel van de visbestanden wordt nog steeds overbevist. En we kweken nu al meer vis dan we vangen. Maar veel van die kwekerijen hebben een grote milieu-impact. Haar eigen ervaring met de oceaan was dat ze onderzoek deed naar koralen. Ook daar is de conclusie dat we de klimaatverandering moeten beperken. En … hoe stoppen we het leegroven van de oceanen:

Eet minder vis
Strengere visquota
Strengere regels voor bijvangst en teruggooi
Zeereservaten helpen misschien maar geen wondermiddel
Kweekvis (ook daarvan zou je volgens mij minder kunnen eten)

Conclusies van de auteur

Alle in voorgaande hoofdstukken aangedragen maatregelen worden nog eens op een zeer leesbare manier verwoord. Als dat gebeurt kunnen we de eerste generatie worden die volgende generaties een eerlijke leefbare toekomst biedt. Een paar adviezen uitgelicht:

Verandering van het systeem is de sleutel
Sluit je aan bij anderen die dezelfde richting kiezen

Door mijn oogharen

Een goed leesbaar boek boordevol zinvolle informatie. Hoewel de liefde voor de natuur van de auteur duidelijk is komen de woorden beheren, beheersen, efficiënt afvalbeheer pregnant voor. Economische groei is niet verkeerd, evenals kernenergie. Het boek neigt enigszins naar een antropocentrische benadering. Ik mis de verborgen impact van de aankoop van ‘spullen’, die volgens Babette Porcelijn (recensie op deze pagina) een zeer belangrijke invloed hebben. En klimaatrechtvaardigheid zou best een grotere rol mogen spelen.

In de recensie staat 3x de term “Gewasopbrengsten verhogen”. Dat kan ook de scheiding tussen landbouw en natuur verscherpen. Regeneratieve/natuurinclusieve landbouwmethoden geven meestal wat lagere gewasopbrengsten maar ook minder negatieve invloeden op de omgeving.