Burgerlijke ongehoorzaamheid, opzettelijk de wet of het gezag tarten, openlijk, geweldloos en zonder eigen belang, om de samenleving op een probleem te wijzen. Klimaatactivisten gaan ertoe over of denken erover na. Ook de Grootouders voor het Klimaat in België. Samen met de Universiteit Antwerpen organiseerden ze op 24 maart 2023 een druk bijgewoond colloquium over dit onderwerp.
Een impressie van Paula en Lowie van Liere, een link naar een volledig verslag van de Grootouders voor het Klimaat volgt onderaan dit verhaal.
Het colloquium vond plaats in de Hof van Liere, de binnenplaats van de Universiteit van Antwerpen. Zeker ook een reden voor Paula en Lowie van Liere daar aanwezig te zijn. En wat voor een colloquium, een uitgebalanceerd programma, waarin ethische en juridische aspecten werden behandeld. Waarin ook praktische zaken en ervaringsfeiten aan de orde kwamen. Het werd afgesloten met een forum dat inging op voorbereide vragen, maar dat ook via internet in discussie ging met de zaal.
Hoewel het colloquium niet de bedoeling had tot een sluitende conclusie te komen destilleren wij uit de lezingen, de vragen en de discussies: “wanneer verschillende klimaatacties, zoals bijvoorbeeld demonstraties, niet leiden tot begrip of gewenste verandering, dan heb je de morele verplichting om tot burgerlijke ongehoorzaamheid over te gaan”.
Wat bleef ons bij?
Bernard Hubeau (co-voorzitter van de Belgische Grootouders voor het Klimaat) verwelkomde en opende het colloquium.
- De klimaatcrisis is een mensenrechten crisis
- Burgerlijke Ongehoorzaamheid, op welke wijze bereik je de meeste resultaten. Het ethisch principe van geweldloosheid dient altijd voorop te staan.
- De manier van actievoeren bij Burgerlijke Ongehoorzaamheid dient sympathie op te wekken.
- En niet te vergeten: er is ook nog -> fiscale burgerlijke ongehoorzaamheid.
Kees Schuyt was de keynote spreker. Hij promoveerde in 1972 op het onderwerp ‘Recht, orde en burgerlijke ongehoorzaamheid‘. Dat is nog steeds een leidraad bij geweldloze acties.
- Buitenparlementaire acties, wat mag wel en wat mag niet? Daarbij moet je direct vragen: “Wat vind je er zelf van?” Iedere burger heeft zijn eigen verantwoordelijkheid!
- Er kunnen omstandigheden zijn waarbij er een morele verantwoordelijkheid is, als de veranderingsmogelijkheid van de democratie vastloopt, om de wet te overtreden. Voorbeelden: Mahatma Ghandi, Rosa Parks, Martin Luther King.
- Moreel juist hoeft niet juridisch juist te zijn. Vaak beslist de rechter: hoger aspect van belang -> wel schuld/geen schuld -> maar geen straf.
- Met betrekking tot het klimaatprobleem is er meer nodig dan legale protesten.
- Kenmerk van burgerlijke ongehoorzaamheid moet altijd geweldloosheid zijn, en andere middelen moeten wel eerder beproefd zijn.
- Er moet een symbolische connectie zijn tussen beoogd doel en middel.
Kees Schuyt stelde een mars voor door heel Nederland, in etappes, zodat velen er aan mee kunnen doen. Noot van ons: dat is eigenlijk al gebeurd met de mars van Groningen via Rotterdam naar Glasgow van Urgenda voor de COP in 2021. En ….. Extinction Rebellion organiseert een mars van Arnhem naar Den Haag langs de A12, die eindigt op 27 mei bij de blokkade van de A12. Kees Schuyt wordt op zijn wenken bediend. En dat is mooi.
Walter Weijns behandelde de ideeën van Henry David Thoreau, de overgrootouder van het klimaatactivisme.
- We hebben bezinning en inspiratie nodig -> contact met andere wezens. Voor Thoreau waren dat ook bomen.
- Geweten is individueel en niet ondergeschikt aan wetgeving. Als de democratische weg te lang duurt prevaleert het hoge doel en is Burgerlijke Ongehoorzaamheid nodig.
- Voor Burgerlijke Ongehoorzaamheid is moed nodig. Hoe kun je een stem geven aan de stemlozen? Met een verwijzing naar het ‘Parlement der Dingen’ van Bruno Latour.
- Wat te doen, welke keuzes moet je maken (volgens Thoreau)?
- Individueel of collectief
- Democratie of hoger doel?
- Geweld of geweldloos
- Technocratie of herbronning
- Humanisme of anti-speciësisme
- Laatste zin van de lezing over Thoreau: “Als we het niet aan de bomen vragen zullen we het nooit weten”.
Maïté de Haan ging in op de ethische aspecten van Legaal Verzet en Burgerlijke- en Onburgerlijke Ongehoorzaamheid.
- Legaal verzet -> petities, demonstraties, etc.
- Burgerlijke Ongehoorzaamheid -> tegen de wet, maar moreel gerechtvaardigd. Trouw aan de wet, accepteert straf.
- Onburgerlijke Ongehoorzaamheid, gaat om systeemverandering, maar dat hoeft niet onethisch te zijn, en accepteert straf niet. Kan gewelddadig zijn of worden, beledigend, buiten de wet tredend. Als het wetgevende systeem de burger niet respecteert door structureel gerechtelijke uitspraken te negeren.
Eric Lancksweerdt ging in op juridische aspecten van burgerlijke ongehoorzaamheid. Burgerlijke Ongehoorzaamheid verschilt van gewone criminaliteit: het is in de openbaarheid, er wordt niet gehandeld vanuit persoonlijk belang en het komt voort uit een groep/beweging. Strafrecht is eigenlijk individueel en dat staat op gespannen voet met Burgerlijke Ongehoorzaamheid. Burgerlijke Ongehoorzaamheid kunnen we zien als een vorm van burgerparticipatie
En dan nu naar de acties
Bert De Somviele. Soms zijn er braakliggende gronden, waar soms wel, en soms geen plannen voor zijn. Met een groep betrokkenen werden daar in het holst van de nacht bomen geplant. Wat een prachtige actie. Bert De Somville gaf een aantal ludieke voorbeelden. En ….. de bomen staan er nog steeds!
Mees Engelen. WHAM! Wat een feest om haar performance bij te wonen. Alleen al de introductie waar ze iedereen welkom heette, ongeacht kleur, gender, en alle andere facetten van ons bestaan. Ontroerend mooi. Het vervolg deed me denken aan de Actietraining van Extinction Rebellion die ik onlangs met heel veel plezier en betrokkenheid volgde. Mees Engelen geeft overigens ook al actietrainingen aan Belgische Grootouders voor het Klimaat.
Tot slot was er een Forum, zie het programma. Margriet Goddijn vertegenwoordigde de Nederlandse Grootouders voor het Klimaat daarin. Start waren een aantal voorbereide vragen waar het panel op in ging. Daarna konden we inloggen op een webpagina om zelf vragen aan het panel te stellen. En we konden stemmen op de vragen die we beantwoord wilden hebben. De meeste stemmen kwamen op de eerste vier vragen. Want luisteren, en onderwijl zelf vragen stellen, en dan ook nog stemmen, is dat niet een beetje te veel gevraagd van Grootouders? Maar de interactie van de zaal en het panel was heel leuk en zeker zinvol. En daar gaat het om.
Tinneke Beeckman sloot af. Zij gaf een goede samenvatting van de lezingen. Een eerdere vraag uit de zaal ‘waarom er geen aandacht was voor Naomi Klein’ pareerde ze door een betoog in te voegen over het werk van Naomi Klein.
Als afsluiting was er een buitengewoon gezellige samenkomst. Goed om zo veel vrienden van voorheen, en sociale media, weer eens in het echt te ontmoeten.
Overigens: de Gentse Grootouders voor het Klimaat waren de ‘conclusies’ van het Colloquium al voorbij, zij blokkeerden samen met Extinction Rebellion en andere organisaties de Ringweg in Gent.
Wij sloten samen af met het vieren van het begin van het Tachtigste Levensjaar van Lowie. En dat deden we in ‘plant based restaurant’ Lento. “Be the change you wish to see in the world“. Net als het colloquium een absolute aanrader.
Een mooi en zeer uitgebreid verslag van het Colloquium staat op de website van de Belgische Grootouders voor het Klimaat.
